یادداشت
محرم ارتاش؛ وارث و احیاگر سنت بوزلاق در موسیقی آناتولی مرکزی

محرم ارتاش؛ وارث سنت بوزلاق در موسیقی آناتولی مرکزی

محرم ارتاش بی‌بدیلی در تداوم و بالندگی سنت و موسیقی “بوزلاق” در منطقه قرشهر ایفا کرده است؛ هنرمندی که آثارش امروز بخشی از حافظه‌ فرهنگی مردم و گنجینه موسیقی محلی ترکیه محسوب می‌شود.
محرم ارتاش؛ وارث و احیاگر سنت بوزلاق در موسیقی آناتولی مرکزی

محرم ارتاش در سال ۱۹۱۳ در روستای یاغمورلو بویوک‌اوبا از توابع قرشهر به دنیا آمد و یکی از پنج فرزند زورنچی قرا احمد و آیشه خانم بود. او پدر و استاد نشأت ارتاش (۱۹۳۸–۲۰۱۲) است؛ کسی که سنت هزار ساله عبدالی را به قرن بیستم انتقال داد و در زمان درگذشتش به عنوان بزرگ‌ترین نماینده این سنت شناخته می‌شد.

محرم ارتاش در هفت سالگی پدر خود را از دست داد، نخست شاگرد دایی‌اش، بولدوک اوستا بود و سپس مدتی بعد، نزد یوسف اوستا –که با آوازهایش شهرت داشت و از شاگردان عاشیق سعید (۱۸۳۵–۱۹۱۰) بود– به شاگردی پرداخت. ارتاش پس از هفت سال یادگیری ظرایف این سنت نزد یوسف اوستا، در پانزده یا شانزده سالگی به تنهایی در مجالس عروسی شروع به نواختن و آوازخوانی کرد.

محرم ارتاش پس از درگذشت همسرش، قرشهر را ترک کرد و فعالیت هنری‌اش را در چیچک‌داغی، یرکوی، کسکین و قیرطلار ادامه داد. او حدود شش سال در قیرطلار ماند و سپس به روستای ایبیکلی در شهرستان چیچک‌داغی مهاجرت کرد.

در دهه ۱۹۷۰ محرم ارتاش با رادیو آشنا شد و صدای سازش در استودیوی TRT ضبط گردید. از جمله آثار ضبط‌شده او می‌توان به «باشیمدا آلتین تاجیم»، «وای گولوم گولوم»، «شو داغلار اولو داغلار»، «اولرینین اونو مارول»، «آیدوس بوزلاغی»، «آوشار بوزلاغی»، «ترکمن بوزلاغی (قیرات)»، «عابدین پاشا بوزلاغی»، «یوسف پاشا بوزلاغی»، «جرن بوزلاغی» و «کایاباشی بوزلاغی» اشاره کرد.

محرم ارتاش در ۳ دسامبر ۱۹۸۴ چشم از جهان فروبست.

آثار محرم ارتاش عمدتاً شامل ترانه‌های رقص و هالای است که برای یک هنرمند نوازنده عروسی کاملاً طبیعی است. بخش مهمی از آثار او را نیز تصنیف‌های “بوزلاق” بر مبنای اشعار شاعرانی همچون قره‌اوغلان، دادالوغلو، آشیق کرم، آشیق غاریب، پیر سلطان ابدال و آشیق سعید تشکیل می‌دهد.

تا امروز بیست و پنج اثر از محرم ارتاش گردآوری شده و به گنجینه موسیقی محلی TRT راه یافته است؛ از این میان، هفت قطعه در سبک “کِیریق هاوا” و هجده قطعه در سبک “بوزلاق” هستند. با این حال، این عدد تنها بخشی کوچک از گستره هنری او را نشان می‌دهد، چرا که طی بیش از شصت سال در قرشهر و مناطق اطراف با ساز و آوازش مجلس‌آرای عروسی‌ها بود و هنرمندانی مانند نشأت ارتاش، حاجی تاشان (۱۹۲۵-۱۹۸۳) و چکیش علی (۱۹۳۵-۱۹۷۳) را پرورش داد. آوشار جهان ذکر می‌کند که محرم اوستا بیش از ۳۰۰ شعر از شاعران مختلف را به صورت بوزلاق اجرا کرده است.

در اواخر دهه هفتاد، محرم ارتاش این فرصت را یافت تا در تلویزیون نیز حضور پیدا کند. او در میان نگاه‌های تحسین‌آمیز هنرمندان TRT، شعر «کالکتی گؤچ ایلدی آوشار ایل‌لری» با کلام دَدالوغلو را به سبک ویژه‌ خود اجرا کرد که این اجرا با نام «آوشار بوزلاقی» تا به امروز شهرت دارد.

می‌توان محرم ارتاش را کسی دانست که با نوسازی موسیقایی اشعار شاعران پیشین، به تداوم سنت عاشیقی در منطقه آناتولی مرکزی کمک شایانی کرده است.

“بوزلاق” که نوعی «اوزون هوا» یا آواز طولانی به شمار می‌رود، درونمایه‌ای از رنج‌ها و اندوه‌های فردی و جمعی ترکمن‌هایی دارد که از آسیای میانه به آناتولی کوچ کرده‌اند؛ این آثار غالباً سوگواره‌هایی درباره جدایی، شکست، مرگ و مصیبت‌ها هستند. از نظر موسیقایی، “بوزلاق‌ها” دارای وسعت صوتی زیاد (حداقل یک اکتاو) و جمله‌بندی موسیقایی منسجم و منحصر به فردند، اغلب از نت‌های زیر آغاز می‌شوند و رو به پایین حرکت می‌کنند. سبک و حال و هوای ویژه اجرا از دیگر ویژگی‌های آن است.

محرم اشعار شاعرانی چون قره‌اوغلان، دادالوغلو، عاشیق کرم و عاشیق سعید –که صدای ساز و کلامشان به‌صورت ضبط ‌شده به ما نرسیده– را بازآفرینی کرد و با ساخت ملودی‌های نو بر اشعارشان، نقشی بی‌بدیل در انتقال این میراث به نسل‌های آینده ایفا نمود.

افزودن نظر
< M >