کریم مجتهدی؛ حلقه وصل فلسفه شرق و غرب
۱۰ شهریور، زادروز کریم مجتهدی است؛ فیلسوفی از تبریز که نامش با سنت دانشگاهی فلسفه در ایران پیوند خورده و آثارش تا امروز در حوزه آموزش و پژوهش فلسفی مرجع محسوب میشوند.
مجتهدی در سال ۱۳۰۹ در تبریز به دنیا آمد و تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه سوربن فرانسه ادامه داد. او تنها ایرانی بود که موفق شد از آزمون ورودی دشوار «پروپتودیک» در این دانشگاه عبور کند؛ مسیری که او را به یکی از دقیقترین و ژرفاندیشترین شاگردان فلسفه در آن زمان بدل کرد.
دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد او در سوربن، با تمرکز بر فلسفه کانت، تحت راهنمایی ژان وال، فیلسوف مطرح فرانسوی، سپری شد. او رسالهاش را با عنوان «تحلیل استعلایی کانت» نوشت و پس از دورهای تدریس در ایران، برای ادامه تحصیل در مقطع دکترا دوباره به فرانسه بازگشت.
رساله دکترای مجتهدی، با راهنمایی پروفسور گوندیاک و مشورت با هانری کربن، رنگی از فلسفه تطبیقی به خود گرفت. او با ترجمه و تحلیل دو رساله از افضلالدین کاشانی به زبان فرانسه، به مقایسه میان افلاطونیان متأخر و فیلسوفان مسلمان پرداخت؛ پروژهای که نشانگر دغدغه همیشگی او برای گفتگوی فلسفی میان شرق و غرب بود.
بازگشت او به دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۳، آغازی بر چهار دهه تدریس و پژوهش در گروه فلسفه این دانشگاه شد. مجتهدی همچنین در مقاطعی به تدریس زبان و ادبیات فرانسه نیز پرداخت و از همان سالها بهعنوان مترجم، نویسنده و پژوهشگر فعال فلسفه در فضای علمی کشور شناخته شد.
کتابها و مقالات او طیفی از مباحث مهم فلسفه کلاسیک و مدرن غرب را دربرمیگیرند: از فلسفه نقادی کانت، پدیدارشناسی روح هگل و فلسفه تاریخ گرفته تا افلاطونیان متأخر و داستایفسکی: آثار و افکار. او همچنین به اندیشههای فلسفه اسلامی نیز توجه داشت؛ چنانکه کتابهایی درباره ملاصدرا و سهروردی در فهرست آثارش دیده میشود.
تلاش او در معرفی فلسفه غرب، بهویژه آثار کانت، دکارت، لایبنیتس و هگل، نقش مهمی در تربیت نسلهایی از دانشجویان و علاقهمندان به تفکر فلسفی داشت. در عین حال، نگاهی انتقادی و مقایسهای به نسبت میان مدرنیته غربی و سنت فکری ایرانی داشت که در آثاری مانند جمالالدین اسدآبادی و تفکر جدید یا فلسفه و تجدد بازتاب یافته است.
کریم مجتهدی در دیماه ۱۴۰۳ درگذشت، اما میراث مکتوب و فکری او همچنان در فضای آکادمیک ایران زنده است. او نهتنها آموزگار فلسفه، که حلقه واسطی بود میان دو سنت فکری بزرگ، و این رسالت را با دقت، صداقت و تواضعی قابلتحسین دنبال کرد.
