ایران و گردشگری پایدار؛ فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌رو
ایران به‌عنوان سرزمینی با پیشینه تاریخی غنی و تنوع اقلیمی گسترده، همواره ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه گردشگری داشته است. آثار جهانی ثبت‌شده در یونسکو، آیین‌ها و جشنواره‌های محلی، و طبیعت چهارفصل، ایران را به مقصدی متمایز بدل کرده است. با این حال، هنگامی که سخن از «تحول پایدار» در گردشگری به میان می‌آید، واقعیت این است که کشور هنوز فاصله قابل‌توجهی با الگوی ایده‌آل دارد.
از یک سو، رشد بوم‌گردی‌ها و توجه به صنایع‌دستی و معیشت محلی در برخی مناطق، گام‌هایی مثبت در جهت پایدارسازی گردشگری بوده است. تجربه اقامتگاه‌های سنتی در یزد یا توسعه گردشگری روستایی در خراسان جنوبی و گیلان نمونه‌هایی از این نگاه آینده‌نگر هستند. اما از سوی دیگر، فشار بر منابع طبیعی، مدیریت کوتاه‌مدت، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در مناطق توریستی و کمبود زیرساخت‌های سبز، تهدیدهای جدی برای تحقق تحول پایدار به شمار می‌روند.
در این میان، مرور وضعیت گردشگری در استان‌های شمال‌غربی ایران، تصویری روشن‌تر از ظرفیت‌ها و چالش‌ها ارائه می‌دهد. در آذربایجان شرقی، ثبت جهانی بازار تبریز، جشنواره‌های محلی و توسعه بوم‌گردی‌های کوهستانی، نشانه‌هایی از حرکت به سوی گردشگری پایدار هستند. با این حال، فشار بر جنگل‌های ارسباران و مدیریت ناپایدار اطراف دریاچه ارومیه از مهم‌ترین چالش‌ها به شمار می‌آیند.
در آذربایجان غربی، تنوع فرهنگی و قومی ظرفیت ارزشمندی برای گردشگری فرهنگی ایجاد کرده، اما بحران زیست‌محیطی دریاچه ارومیه سایه سنگینی بر آینده گردشگری این استان انداخته است. نبود زیرساخت مناسب و نگاه کوتاه‌مدت، امکان بهره‌گیری پایدار از این ظرفیت‌ها را محدود کرده است.
اردبیل با بهره‌گیری از چشمه‌های آبگرم سرعین، طبیعت سبلان و گردشگری عشایری شاهسون توانسته بخشی از اصول پایداری را در عمل تجربه کند. با این حال، تمرکز بیش از حد بر سرعین و مدیریت ضعیف پسماند در مناطق پرتردد، نیازمند اصلاح جدی است.
در نهایت، زنجان با میراث جهانی گنبد سلطانیه، صنایع‌دستی و جشنواره‌های محلی، بیش از همه به گردشگری فرهنگی تکیه دارد. هرچند ظرفیت‌های کوهستانی و طبیعی آن هنوز کمتر شناخته شده و پایداری گردشگری در این استان نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت است.
جمع‌بندی آنکه، ایران برای تحقق شعار «تحول پایدار» در گردشگری، هم به بهره‌گیری از تجربه‌های موفق داخلی نیاز دارد و هم به بازنگری جدی در سیاست‌گذاری‌های کلان. بدون توجه به محیط زیست، آموزش گردشگران و میزبانان، و مدیریت یکپارچه، ظرفیت‌های کم‌نظیر کشور به جای فرصت می‌توانند به تهدید بدل شوند.
