حسین بیکزاده شکویی؛ پایهگذار جغرافیای نو در ایران
در میان نامهای ماندگار جغرافیای ایران، حسین بیکزاده شکویی جایگاهی ویژه دارد؛ نه فقط به دلیل تألیفات پرشماری که از او به یادگار مانده، بلکه به سبب تأثیری که در بنیاد علمی این رشته در ایران گذاشت. وی هفتم آذر هزار و سیصد و دوازده در تبریز به دنیا آمد. تحصیلات دانشگاهی خود را در سال هزار و سیصد و سی و چهار در دانشگاه تبریز و در رشته تاریخ و جغرافیا آغاز کرد و سپس مدرک کارشناسی ارشد را از دانشگاه تهران و دکترای تخصصی در جغرافیای انسانی را از دانشگاه استانبول دریافت کرد.
کار علمی خود را با تدریس در دانشگاه تبریز آغاز کرد و پس از بیش از ده سال، به دانشگاه تربیت مدرس تهران پیوست؛ جایی که نهتنها به آموزش، بلکه به پایهگذاری دوره دکترای جغرافیا پرداخت. در دوران فعالیت علمی، راهنمای دهها رساله در سطح کارشناسی ارشد و دکتری بود و در نهادهایی چون فرهنگستان علوم ایران، انجمن جغرافیدانان ایران و شورای عالی سازمان سمت نقشی فعال داشت.
بیکزاده شکویی را باید از زمره استادانی دانست که نه فقط در کلاس، بلکه در سراسر حیات علمی، دغدغه ارتقای جغرافیا را داشت. آثار او از دقت علمی، زبان دقیق و ساختاری مستحکم برخوردار است و جایگاهی ویژه در ادبیات علمی جغرافیای ایران دارد. در میان کتابهای او، «فلسفه جغرافیا»، «جغرافیای شهری»، «جغرافیای اجتماعی شهرها»، و «دیدگاههای نو در جغرافیای شهری» جزو منابع بنیادین این رشته محسوب میشوند.
او از نخستین نویسندگانی بود که مفاهیم مهمی مانند «حاشیهنشینی»، «اسکان غیررسمی» و «اکولوژی اجتماعی» را وارد ادبیات علمی کشور کرد. آثارش، بهویژه کتاب «جغرافیای اجتماعی شهرها» که به مسأله گتوهای شهری میپردازد، از جمله نخستین گامها برای درک جغرافیای انسانی نوین در ایران بود.
در کنار تدریس و تألیف، در مجامع علمی نیز حضوری پررنگ داشت. سرپرستی کمیته جغرافیا در وزارت فرهنگ و آموزش عالی، عضویت در شورای عالی سمت، و فعالیت در هیئت رئیسه انجمن جغرافیدانان ایران تنها بخشی از خدمات او به جامعه علمی کشور است. وی همچنین در سالهای هزار و سیصد و هفتاد و دو و هزار و سیصد و هفتاد و شش بهعنوان استاد نمونه دانشگاه تربیت مدرس انتخاب شد و کتابهایش در سالهای شصت و هفت و هفتاد و پنج بهعنوان کتاب برگزیده سال ایران معرفی شد.
مرگ او در بیست و هشتم شهریور هزار و سیصد و هشتاد و چهار، پایانی بر زندگی علمی پربارش بود، اما آثار و تأثیرش در جغرافیای ایران همچنان ادامه دارد. آرامگاهش در قطعه هنرمندان است؛ جایی در خور یک اندیشمند که عمرش را صرف ترسیم چهره واقعی جغرافیا کرد.
حسین بیکزاده شکویی نه فقط جغرافیدان، که معلم اندیشه، مفسر فضا و مرزهای انسانی بود؛ کسی که با نوشتههایش راه را برای نسلهای آینده روشنتر کرد.
